नारी शक्तीचा सन्मान आणि बहुमान

विजया सकपाळ

संपूर्ण जगाच्या लोकसंख्येपैकी महिलांचे प्रमाण जवळपास निम्मं आहे. महिला कोणत्याही बाबतीत मागे नाहीत. त्यांनी प्रत्येक क्षेत्रात आपला ठसा उमटवला आहे. प्रत्येक ठिकाणी महिला पुरुषांच्या खांद्याला खांदा लावून उभ्या आहेत. समाजाच्या प्रगतीत पुरुषांइतकाच महिलांचाही वाटा आहे, पण तरीही अनेक ठिकाणी महिलांना पुरुषांइतकीच संधी आणि सन्मान मिळत नाही. आजही त्यांना समानतेच्या हक्कासाठी अनेक ठिकाणी झगडावं लागलं, लढावं लागतं.

८ मार्चला संपूर्ण 'जगभरात महिला दिन' साजरा केला जाणार आहे. महिलांच्या सन्मानार्थ जगभरात मोठ्या उत्साहात जागतिक महिला दिन साजरा केला जातो. ठिकठिकाणी, ऑफिसेसमध्ये जागतिक महिला दिनानिमित्त अनेक कार्यक्रमांचं आयोजन केलं जातं. पण तुम्हाला या दिवसाचं महत्त्व माहितीय का? जगभरात महिला दिन का साजरा केला जातो? कधीपासून हा दिवस साजरा करण्यास सुरुवात झाली? असे असंख्य प्रश्न अनेकांच्या मनात आहेत.

जांभळा, हिरवा व पांढऱ्या  रंगाचे महत्व

आंतरराष्ट्रीय महिला दिनाच्या वेबसाइटनुसार, जांभळा, हिरवा व पांढरा या रंगांना आंतरराष्ट्रीय महिलादिनी खूप महत्त्व दिले जाते. १९०८ मध्ये युनायटेड किंग्डममधील वूमेन्स सोशल ॲण्ड पॉलिटिकल युनियन पासून या रंगांची उत्पत्ती झाली. जांभळा रंग न्याय व प्रतिष्ठेचे प्रतीक, हिरवा रंग आशेचे, तर पांढरा रंग शुद्धतेचे प्रतीक आहे.

‘डब्ल्यूएसपीयू’  ब्रिटिश मताधिकार चळवळीचा एक गट मँचेस्टरमध्ये १९०३ मध्ये एमेलिन पंखर्स्टने स्थापन केला होता. १८३२ मध्ये महिलांना मतदानाचा हक्क देण्यास स्पष्टपणे नकार देण्यात आला होता. डब्ल्यूएसपीयूने म्हणजेच विमेन्स सोशल ॲण्ड पॉलिटिकल युनियनने राष्ट्रातील महिलांसाठी मतदानाचा हक्क सुरक्षित करण्यावर लक्ष केंद्रित केले आणि महिलांच्या मताधिकाराच्या समर्थनार्थ महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली. या संघटनेच्या ध्वजामध्ये जांभळ्या, हिरव्या व पांढऱ्या रंगांचा वापर करण्यात आला होता आणि मग हेच रंग महिला दिनाचे प्रतीक बनले.

जांभळा रंग स्त्रीवादी चळवळतेचे प्रतीक का आहे?

युनायटेड स्टेट्समध्ये नॅशनल वूमन पार्टीने जांभळा, पांढरा व सोनेरी अशा तीन रंगांचे (Gold) संयोजन स्वीकारले. ६ डिसेंबर १९१३ रोजी प्रकाशित झालेल्या एका वृत्तपत्रात संस्थेने या रंगांचे महत्त्व स्पष्ट करीत म्हटले, जांभळा रंग निष्ठा व स्थिरतेचे प्रतीक आहे आणि पांढरा रंग शुद्धतेचे प्रतिनिधित्व करतो. हे रंग आमच्या उद्देशाच्या गुणवत्तेचे प्रतीक आहेत आणि सोनेरी रंग आमच्या उद्देशाचे मार्गदर्शन करणाऱ्या मशाल, प्रकाश आणि जीवन, शुद्ध व निश्चल करण्याचे प्रतीक आहे.

तर, पांढऱ्या रंगाला चळवळीच्या ध्वजांमध्ये स्थान मिळाले. अनेक स्त्री-विरोधकांनी याचा विरोध करीत मर्दानी व कुरूप चित्रे चित्रित केली होती. तर याचा विरोध परेडमध्ये पांढऱ्या रंगाचे कपडे परिधान करून आणि स्लॅश घालून करण्यात आला. त्यामुळे हे पांढरे कपडे मतदानाचा अधिकार मागणाऱ्या त्या प्रत्येक महिलेच्या स्त्रीत्व आणि शुद्धतेचे प्रतीक आहेत. एकंदरीत आपण या लेखातून आज महिला दिनानिमित्त जांभळ्या रंगाला का महत्त्व दिले जाते ते पाहिले.

महिला दिन २०२४ थीम काय आहे ?

दरवर्षी महिला दिन एका खास थीमखाली साजरा केला जातो. या वर्षी २०२४, महिला दिनाची थीम 'इन्स्पायर इनक्लूजन' आहे, ज्याचा अर्थ असा जग आहे जिथे प्रत्येकाला समान हक्क आणि सन्मान मिळतो.

महिला दिनाविषयी १५ तथ्ये

महिला दिन हा महिलांच्या समस्यांबाबत जागरुकता निर्माण करण्यासाठी साजरा केला जातो हे आपल्या सर्वांना माहीत आहे. या दिवशी महिलांना घरात आणि कामाच्या ठिकाणी होणाऱ्या भेदभावाबद्दल, स्त्रियांच्या प्रजनन समस्या, स्त्रियांचे लैंगिक शोषण आणि इतर अनेक महिला-केंद्रित समस्यांबद्दल बोलले जाते.

पण तुम्हाला माहित आहे का की महिला दिनाबाबत काही रंजक गोष्टी आहेत ज्या आजही अनेकांना माहीत नसतील. चला तर मग जाणून घेऊया त्यांच्याशी संबंधित तथ्ये.

१. महिला दिन पहिल्यांदा २८ फेब्रुवारी १९०९ रोजी युनायटेड स्टेट्समध्ये १५,००० महिलांच्या स्मरणार्थ साजरा करण्यात आला ज्यांनी न्यूयॉर्कमध्ये कठोर कामाची परिस्थिती, दीर्घ कामाचे तास आणि कमी वेतनाविरोधात आंदोलन केले.

२. महिला हक्क समर्थक आणि कार्यकर्त्या क्लारा झेटकिन यांनी सर्वप्रथम महिला दिन हा जागतिक सुट्टी म्हणून साजरा करण्याची कल्पना सुचवली.

३. महिला दिनानिमित्त काही लोक जांभळे, हिरवे आणि पांढरे कपडे घालतात. जांभळा रंग आदर आणि न्यायाचे प्रतीक आहे, हिरवा रंग आशावादाचे प्रतीक आहे आणि पांढरा रंग शुद्धतेचे प्रतीक आहे. रंगांमागील मुख्य कल्पना अद्याप अस्पष्ट नसली तरी, अहवाल सूचित करतात की सोशल अँड पॉलिटिकल युनियन (WSPU) ने १९०८ मध्ये रंगांची संकल्पना केली होती.

४. रशियासह अनेक देशांमध्ये महिला दिन हा राष्ट्रीय सुट्टी म्हणून साजरा केला जातो. राज्य परिषदेच्या शिफारशीनुसार, चीनमधील अनेक महिलांना 8 मार्च रोजी अर्धा दिवस सुट्टी मिळते.

५. भारतीय संविधानात पुरुषांबरोबरच महिलांना समान मूलभूत अधिकार आहेत. यामध्ये शिक्षणाचा अधिकार, आरोग्य सेवेचा अधिकार, काम करण्याचा अधिकार, राजकारणात सहभागी होण्याचा अधिकार आणि सन्मानाने जगण्याचा अधिकार यांचा समावेश आहे.

६. सर्बिया, अल्बेनिया, उझबेकिस्तान आणि मॅसेडोनिया सारख्या काही देशांमध्ये, माता म्हणून महिलांचे महत्त्व प्रतिबिंबित करण्यासाठी महिला दिन हा मदर्स डेसह एकत्रित केला जातो.

७. युनायटेड स्टेट्समध्ये मार्च हा महिला इतिहास महिना म्हणूनही साजरा केला जातो.

८. इंटरनॅशनल टेलिकम्युनिकेशन युनियन (ITU) च्या अहवालानुसार, २०२३ पर्यंत फक्त ६५% महिला इंटरनेट वापरतात, तर ७०% पुरुष इंटरनेट वापरतात.

९. २०२२ च्या जेंडर स्नॅपशॉट अहवालानुसार, ५१ देशांमधील संशोधन असे दर्शविते की ३८% महिलांनी वैयक्तिकरित्या ऑनलाइन हिंसाचाराचा अनुभव घेतला होता.

१०. वर्ल्ड इकॉनॉमिक फोरम (WEF) च्या अहवालानुसार २०५० पर्यंत ७५% नोकऱ्या STEM (विज्ञान, तंत्रज्ञान, अभियांत्रिकी आणि गणित) क्षेत्रातील असतील. तरीही, आज कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) मध्ये केवळ २२% पदांवर महिला आहेत.

११. महिला दिनाचे दुसरे नाव "युनायटेड नेशन्स डे फॉर वुमन राइट्स अँड इंटरनॅशनल पीस" आहे.

१२. १९७५ मध्ये संयुक्त राष्ट्रांनी अधिकृतपणे आंतरराष्ट्रीय महिला दिन स्वीकारला. आणि त्यांनी हे वर्ष आंतरराष्ट्रीय महिला वर्ष म्हणून घोषित केले.

१३. रशियात १९१७ मध्ये महिला दिन साजरा करून त्यांना देशात मतदानाचा अधिकार मिळाला.

१४. आंतरराष्ट्रीय महिला दिन साजरा करणे १०० वर्षांपूर्वी सुरू झाल्याचे म्हटले जाते. पहिला आंतरराष्ट्रीय महिला दिन १९ मार्च १९११ रोजी साजरा करण्यात आला, ज्यामध्ये जर्मनी, स्वित्झर्लंड, ऑस्ट्रिया आणि डेन्मार्कमधील १ दशलक्षाहून अधिक लोक उपस्थित होते.

१५. गिनीज वर्ल्ड रेकॉर्ड्सनुसार, मर्लिन वोस सावंत नावाची महिला आतापर्यंतचा सर्वाधिक बुद्ध्यांक असलेली महिला आहे. त्याने २२८ च्या अविश्वसनीय स्कोअरसह विक्रम केला आहे.